<\/h2>\nThe Story Grid wed\u0142ug Shawn’a Coyne’a<\/h1>\nAutor:\u00a0 Karol Lema\u0144ski<\/h4>\n
Autor:\u00a0 Karol Lema\u0144ski<\/h4>\n
Kiedy niemal dekad\u0119 temu pozna\u0142em Agnieszk\u0119 (Inez) Kruk<\/em><\/a>, osob\u0119, kt\u00f3ra zarazi\u0142a mnie swoj\u0105 pasj\u0105 do pisania scenariuszy, przedstawi\u0142em si\u0119 jako pisarz, kt\u00f3ry wybra\u0142 si\u0119 na wycieczk\u0119 po peryferiach pisarskiego fachu w celu podniesienia swoich pisarskich kompetencji. Tymi peryferiami by\u0142 kurs pisania seriali telewizyjnych. Moim marzeniem by\u0142o w\u00f3wczas wydanie debiutanckiej powie\u015bci. Min\u0119\u0142o dziesi\u0119\u0107 lat i dzi\u015b na wizyt\u00f3wce mam s\u0142owo: scenarzysta. Powie\u015b\u0107 zatrzyma\u0142a si\u0119 na poziomie (bardzo niedobrej) pierwszej wersji, a kariera pisarska ograniczy\u0142a si\u0119 do tomiku z\u0142o\u017conego z kilkunastu opowiada\u0144.<\/p>\n Poniewa\u017c wci\u0105\u017c uwa\u017cam, \u017ce „podr\u00f3\u017ce kszta\u0142c\u0105”, chcia\u0142bym zaproponowa\u0107 wycieczk\u0119 w przeciwnym kierunku – by podpatrze\u0107, co na temat swojego warsztatu maj\u0105 do powiedzenia pisarze<\/strong>. Literatura na ten temat jest przebogata. Szczeg\u00f3lnym sentymentem darz\u0119 „Warsztat pisarza”<\/em>\u00a0Dwighta Swaina<\/em> – m\u00f3j pierwszy podr\u0119cznik, kt\u00f3ry uzmys\u0142owi\u0142 mi, \u017ce nie samym sercem pisarz pisze i, aby dobrze pisa\u0107, warto by zna\u0142 i stosowa\u0142 si\u0119 do konkretnych zalece\u0144 warsztatowych (a tak\u017ce \u015bwiadomie potrafi\u0142 je przekracza\u0107). Wa\u017cn\u0105 ksi\u0105\u017ck\u0105 i bynajmniej nie tylko dla mnie – r\u00f3wnie\u017c ze wzgl\u0119du na jej rys biograficzny – jest „Pami\u0119tnik rzemie\u015blnika” Stephena Kinga. A dla mnie osobi\u015bcie blisk\u0105 pozycj\u0105 jest „Po bandzie” Jakuba Winiarskiego i Joli Rawskiej. Do niniejszego cyklu artyku\u0142\u00f3w (bo to b\u0119dzie cykl) wybra\u0142em innego autora: Shawna Coyne’a<\/em> i jego „The Story Grid”<\/strong><\/em>.<\/p>\n Coyne nie jest pisarzem, jest edytorem, kt\u00f3ry wsp\u00f3\u0142pracuje z pisarzami. Pe\u0142ni w swoim \u015bwiecie rol\u0119, kt\u00f3rej w naszym spodziewam si\u0119 po konsultantach i analitykach scenariuszowych. W zwi\u0105zku z tym jego \u015bwiadomo\u015b\u0107 warsztatu jest z definicji wykszta\u0142cona w spos\u00f3b ponadprzeci\u0119tny, aby mia\u0142 cokolwiek do zaoferowania swoim klientom pisarzom. Dodatkowo zajmuje si\u0119 tym od ponad 25 lat i wsp\u00f3\u0142pracowa\u0142 z najwi\u0119kszymi tego \u015bwiata.<\/p>\n Przeczyta\u0142em „The Story Grid” i my\u015bl\u0119, \u017ce jego metoda warta jest przybli\u017cenia spo\u0142eczno\u015bci scenarzyst\u00f3w skupionych wok\u00f3\u0142 tego portalu.<\/p>\n Chcia\u0142bym si\u0119 przyzna\u0107 do trudno\u015bci, przed kt\u00f3r\u0105 stoj\u0119. The Story Grid czeka dopiero na swoje t\u0142umaczenie na polski, a ja nie jestem profesjonalnym t\u0142umaczem. Sprawia to, \u017ce moje propozycje t\u0142umaczenia termin\u00f3w nie zawsze musz\u0105 by\u0107 optymalne. Aby zmniejszy\u0107 te ryzyko b\u0119d\u0119 u\u017cywa\u0142 angielskich termin\u00f3w, albo podawa\u0142 angielskie odpowiedniki w nawiasie – z g\u00f3ry dzi\u0119kuj\u0119 za zrozumienie i ten dodatkowy wysi\u0142ek.<\/p>\n Google proponuje nastepuj\u0105ce t\u0142umaczenie tytu\u0142u „The story grid”<\/em>: „siatka fabularna”. Przytaczam, bo wydaje mi si\u0119 zabawne. Odrzucam nudne, acz oddaj\u0105ce sedno sprawy: „Metoda analizy fabu\u0142y”. Ju\u017c bli\u017csze by\u0142oby proste: „Dramaturgia”<\/strong>, zw\u0142aszcza, \u017ce s\u0142owo grid i konotacja z „electrical grid” nawet pasuje do pwn-owskiej definicji s\u0142owa dramaturgia: „napi\u0119cie w przebiegu wydarze\u0144, zw\u0142aszcza w utworze literackim”<\/strong>. Po chwili poszukiwa\u0144, doszed\u0142em do wniosku \u017ce nie ma specjalnie potrzeby t\u0142umaczy\u0107 tego tytu\u0142u, kt\u00f3ry w ambicji autora jest r\u00f3wnie\u017c nazw\u0105 proponowanej przez niego metody analizowania i pracy nad struktur\u0105 opowie\u015bci. St\u0105d pos\u0142ugiwa\u0142 si\u0119 b\u0119d\u0119 oryginaln\u0105 angielsk\u0105 nazw\u0105: „The story grid”. Je\u017celi kto\u015b czuje si\u0119 na si\u0142ach i chcia\u0142by zaproponowa\u0107 polsk\u0105 wersj\u0119, zach\u0119cam i serdecznie zapraszam.<\/p>\n Coyne bardzo mi natomiast u\u0142atwi\u0142 decyzj\u0119 odno\u015bnie zawarto\u015bci cyklu. Jego ksi\u0105\u017cka sk\u0142ada si\u0119 z o\u015bmiu rozdzia\u0142\u00f3w:<\/p>\n Pomijaj\u0105c pierwszy rozdzia\u0142, pozosta\u0142e siedem to pomys\u0142y na siedem kolejnych artyku\u0142\u00f3w niniejszego cyklu. I taki jest m\u00f3j plan.<\/p>\n Przy czym zaznaczam: nie zamierzam ogranicza\u0107 si\u0119 do streszczania Coyne’a. To by by\u0142o nudne. Mam ambicj\u0119 r\u00f3wnie\u017c dzieli\u0107 si\u0119 tym, jak go rozumiem, a nawet, tam, gdzie mi si\u0119 to uda, prezentowa\u0107, jak bym widzia\u0142 jego zastosowanie w praktyce.<\/strong> Serdecznie zapraszam!<\/p>\n <\/p>\n P\u00f3ki nie traktowa\u0142em swojego pisania zbyt powa\u017cnie, definiowanie gatunku na zasadzie „ko\u0144 jaki jest, ka\u017cdy widzi” wystarcza\u0142o.<\/p>\n Dzi\u015b ju\u017c nie.<\/p>\n Bo skoro gatunek jest jedn\u0105 z kilku informacji, kt\u00f3ra trafia na afisze filmowe (obok tytu\u0142u i nazwisk tw\u00f3rc\u00f3w, roku i kraju produkcji, zdobytych nagr\u00f3d) i w zasadzie jedyn\u0105, z kt\u00f3r\u0105 scenarzysta pracuje bezpo\u015brednio, to chc\u0119 wiedzie\u0107 o nim wszystko.<\/p>\n Oto przyk\u0142adowa metryka filmu na portalu FILMWEB: Dzi\u0119ki Arturowi Wyrzykowskiemu<\/em> i jego Ekierce<\/strong><\/a> rozumiem wag\u0119 tego terminu: jest no\u015bnikiem oczekiwa\u0144 widza<\/strong>. W punkt. Kropka. Tomek Kolankiewicz<\/em> na wyk\u0142adzie o kinie gatunkowym na tegorocznej Script Fie\u015bcie postawi\u0142 t\u0119 kropk\u0119 nad „i” stwierdzeniem: \u201egatunek to umowa\u201d. „Jasne!”, zaklikn\u0119\u0142o.<\/p>\n Skoro ju\u017c rozumiem znaczenie i funkcj\u0119 gatunku, chc\u0119 wiedzie\u0107 wi\u0119cej: z czego si\u0119 sk\u0142ada?<\/p>\n Du\u017co \u015bwiat\u0142a na t\u0119 kwesti\u0119 rzuca formu\u0142a, kt\u00f3rej uczy Inez:<\/p>\n GATUNEK = SCHEMAT + EMOCJE + WIARYGODNO\u015a\u0106 + NIEZWYK\u0141O\u015a\u0106[i]<\/sup><\/a><\/strong><\/p>\n Niemniej nawet ta definicja ca\u0142ego mroku nie rozprasza. Wci\u0105\u017c czuj\u0119 niedosyt. Z czego sk\u0142ada si\u0119 schemat?<\/p>\n Stoj\u0105c przed takim pytaniem z zainteresowaniem przeczyta\u0142em, co na temat gatunku ma do powiedzenia Shawn Coyne<\/em>. Po\u015bwi\u0119ci\u0142 temu zagadnieniu najd\u0142u\u017cszy, bo licz\u0105cy ponad sze\u015b\u0107dziesi\u0105t stron, rozdzia\u0142 swojej ksi\u0105\u017cki „The Story Grid”<\/em>.<\/p>\n Postaram si\u0119 stre\u015bci\u0107 najwa\u017cniejsze punkty i prze\u0107wiczy\u0107 na wybranym zupe\u0142nie nielosowo serialu „Breaking Bad”<\/em>. Wikipedia „twierdzi”, \u017ce jest to komediodramat kryminalny; Netflix\u00a0kwalifikuje go jednocze\u015bnie jako: „thriller telewizyjny”, „dramat telewizyjny” i „serial kryminalny”; a Filmweb: „dramat” i „krymina\u0142”.<\/p>\n <\/p>\n Poni\u017csza pi\u0119kna kolorowa koniczynka (za Coyne’m: „Genre’s Five-Leaf Clover”) przedstawia wymiary, z kt\u00f3rych sk\u0142ada si\u0119 poj\u0119cie gatunku: Pierwszy wymiar (listek na dwunastej) to: Content. Po polsku: tre\u015b\u0107, zawarto\u015b\u0107? Niezbyt zadowala mnie to t\u0142umaczenie, st\u0105d pozwalam sobie w tym wypadku na ma\u0142\u0105 j\u0119zykow\u0105 wolt\u0119 i w niniejszym artykule b\u0119d\u0119 u\u017cywa\u0142 dla tego wymiaru terminu: Schemat<\/strong>.<\/p>\n Mam nadziej\u0119, \u017ce szybko uda mi si\u0119 uzasadni\u0107, \u017ce Coyne traktuje ten wymiar w spos\u00f3b specjalny i dostarcza najwi\u0119cej istotnych wskaz\u00f3wek.<\/p>\n Przyk\u0142ady Schemat\u00f3w (Contents) to: horror, krymina\u0142, western, film wojenny, thriller, obyczajowy etc.<\/strong><\/p>\n Kolejny wymiar to Styl (Style). Style to: dramat, utw\u00f3r muzyczny, komedia, animacja, etc.<\/strong><\/p>\n R\u00f3\u017cnic\u0119 pomi\u0119dzy tymi dwoma wymiarami t\u0142umacz\u0119 sobie w ten spos\u00f3b, \u017ce schemat (Content) bardziej dotyczy wybor\u00f3w, kt\u00f3rych dokonuj\u0105 bohaterowie przedstawianego \u015bwiata (za po\u015brednictwem Autora), a o Stylu decyduje autor opowie\u015bci (bez udzia\u0142u bohater\u00f3w).<\/p>\n Natomiast istot\u0119 rozdzielenia powy\u017cszych dw\u00f3ch wymiar\u00f3w – tak jak j\u0105 rozumiem – pojmuj\u0119 w ten spos\u00f3b, \u017ce nie wystarczy powiedzie\u0107, \u017ce co\u015b jest komedi\u0105, ani nawet komediodramatem, bo to tylko okre\u015bla styl filmu. Dodatkowo nale\u017cy sprecyzowa\u0107 r\u00f3wnie\u017c jego Schemat (Content).<\/p>\n W tych dw\u00f3ch wymiarach Breaking Bad \u0142atwo da si\u0119 zakwalifikowa\u0107 jako: komediodramat (Styl) kryminalny (Schemat). Nie da si\u0119 z \u017cadnego z tych okre\u015ble\u0144 zrezygnowa\u0107.<\/p>\n Warto wr\u00f3ci\u0107 do rysunku i zwr\u00f3ci\u0107 uwag\u0119, \u017ce Schemat u Coyne’a<\/em> to dwa listki: du\u017cy \u017c\u00f3\u0142ty i na\u0142o\u017cony wewn\u0105trz mniejszy ciemnoniebieski. Coyne<\/em> nazywa ten wi\u0119kszy listek Zewn\u0119trznym Schematem (External Content Genre<\/strong>), a ten mniejszy: Wewn\u0119trznym Schematem (Internal Content Genre<\/strong>). Wewn\u0119trzny Schemat reprezentuje takie aspekty jak reprezentowany \u015bwiatopogl\u0105d, odd\u017awi\u0119k moralny, patos bohater\u00f3w i opowie\u015bci – czyli co\u015b, co w wi\u0119kszym stopniu odbywa si\u0119 wewn\u0105trz nas, naszego psyche.<\/p>\n W dobrej historii, oba schematy powinny by\u0107 jednocze\u015bnie obecne.<\/strong><\/p>\n Wa\u017cn\u0105 sk\u0142adow\u0105 ka\u017cdego Schematu s\u0105 obowi\u0105zkowe sceny i zabiegi (konwencje), kt\u00f3rych nie mo\u017ce zabrakn\u0105\u0107. Odczuwam niedosyt, \u017ce Coyne podaje list\u0119 konwencji jedynie dla thrillera. Oto one:<\/p>\n Wed\u0142ug Coyne’a<\/em> brak kt\u00f3regokolwiek z powy\u017cszych element\u00f3w w thrillerze wystarczy, aby widz lub czytelnik poczu\u0142, \u017ce co\u015b jest nie tak. Tak niewiele trzeba do zerwania gatunkowej umowy mi\u0119dzy tw\u00f3rc\u0105, a odbiorc\u0105<\/strong>. W „Milczeniu owiec” wszystkie te elementy rzeczywi\u015bcie wyst\u0119puj\u0105.<\/p>\n Bezpo\u015bredni\u0105 konsekwencj\u0105 tego przyk\u0142adu dla mojej praktyki jest to, \u017ce ogl\u0105daj\u0105c filmy poszukuj\u0119 od jakiego\u015b czasu takich sta\u0142ych konwencjonalnych sk\u0142adowych. Niby to nic nowego, \u017ce nale\u017cy ogl\u0105da\u0107, ogl\u0105da\u0107, ogl\u0105da\u0107 i jeszcze raz ogl\u0105da\u0107, ale czuj\u0119, \u017ce Coyne ukierunkowa\u0142 mnie, jak i po co to nale\u017cy robi\u0107. Kolejny (ewolucyjny) krok do przodu. Wi\u0119cej jeszcze napisz\u0119 o Schematach w dalszej cz\u0119\u015bci artyku\u0142u.<\/p>\n W przypadku Breaking Bad<\/em>, nie mam w\u0105tpliwo\u015bci, \u017ce jego Wewn\u0119trzny Schemat to moralitet. Film w absolutnie genialny spos\u00f3b obrazuje, jak osoba, kt\u00f3ra przesz\u0142a na ciemn\u0105 stron\u0119 mocy i wszystko jej si\u0119 udaje, zgarnia niewyobra\u017caln\u0105 kas\u0119 i unika wpadki – i tak rujnuje sobie \u017cycie. Dla mnie osobi\u015bcie w\u0142a\u015bnie ten aspekt serialu stanowi o najwi\u0119kszej atrakcyjno\u015bci ca\u0142o\u015bci.<\/p>\n Nast\u0119pny wymiar to D\u0142ugo\u015b\u0107 (Time). Kusi mnie, aby przedefiniowa\u0107 go po „filmowemu” na: format<\/strong>. Coyne wskazuje trzy warto\u015bci: kr\u00f3tki, \u015bredni, d\u0142ugi. No\u015bnikiem tej informacji w przypadku Breaking Bad<\/em> jest s\u0142owo „serial”.<\/p>\n Kolejny, pi\u0105ty wymiar to Rzeczywisto\u015b\u0107<\/strong>, w kt\u00f3rej osadzona jest opowie\u015b\u0107 (Reality), czyli to jak tw\u00f3rca definiuje \u015bwiat i obowi\u0105zuj\u0105ce w nim regu\u0142y<\/strong>. Przyk\u0142adowe rodzaje Rzeczywisto\u015bci to: historia fantastyczna, opowie\u015b\u0107 realistyczna, historia oparta na faktach.<\/p>\n Breaking Bad<\/em> to opowie\u015b\u0107 realistyczna, nie posi\u0142kuje si\u0119 elementami fantastycznymi czy skr\u0119caj\u0105cymi w kierunku absurdu. St\u0105d proponuj\u0119 takie okre\u015blenie: „opowie\u015b\u0107 osadzona we wsp\u00f3\u0142czesnych realiach po\u0142udnia Stan\u00f3w Zjednoczonych”.<\/p>\n Jest jeszcze jeden wymiar: Struktura<\/strong> (Structure). Coyne wyr\u00f3\u017cnia trzy warto\u015bci, kt\u00f3rych nie odwa\u017cam si\u0119 przet\u0142umaczy\u0107: Mini-plot, Arch-plot i Anti-plot (niemniej zapraszam do tego wszystkich bardziej ode mnie j\u0119zykowo zaawansowanych). Jest to ciekawa koncepcja, z kt\u00f3r\u0105 spotka\u0142em si\u0119 po raz pierwszy. Mo\u017cna z grubsza przyj\u0105\u0107, \u017ce Arch-plot to kino popularne, mainstreamowe, natomiast Mini-plot i Anti-plot to dwa antypody kina ambitnego, niszowego. Wi\u0119cej o tym w dalszej cz\u0119\u015bci artyku\u0142u.<\/p>\n Breaking Bad na pewno niszowy nie jest.<\/p>\n Sk\u0142adaj\u0105c wszystko powy\u017csze razem pe\u0142na nazwa gatunku Breaking Bad<\/em> mog\u0142aby brzmie\u0107: „serial (TIME) skierowany do szerokiej publiczno\u015bci (STRUCTURE), komediodramat (STYLE) kryminalny (CONTENT, external) i moralitet (CONTENT, internal) osadzony we wsp\u00f3\u0142czesnych realiach po\u0142udnia Stan\u00f3w Zjednoczonych (REALITY)”.<\/strong><\/p>\n Moim zdaniem nie\u017ale definiuje oczekiwania widza. I gdybym mia\u0142 pitchowa\u0107 t\u0119 histori\u0119, nie zawaha\u0142bym si\u0119 takiej formu\u0142y u\u017cy\u0107.<\/p>\n Coyne<\/em> do swoich analiz wybra\u0142 „Milczenie owiec”<\/em> (kt\u00f3re uwa\u017ca za arcydzie\u0142o). Oto jak definiuje gatunek tej historii:<\/p>\n <\/p>\n Par\u0119 s\u0142\u00f3w na tematu struktury. Temat wa\u017cki, bo jak ze sceny stwierdzi\u0142 Maciej \u015alesicki<\/em> na ostatniej Script Fie\u015bcie: „Ka\u017cdy scenariusz jest struktur\u0105!”<\/strong>.<\/p>\n Pewnie nie pomyl\u0119 si\u0119 wiele pisz\u0105c, \u017ce dla pocz\u0105tkuj\u0105cego scenarzysty najwi\u0119kszym wyzwaniem b\u0119dzie niedostatek struktury. Niemniej problem jest bardziej z\u0142o\u017cony. Na wy\u017cszym poziomie wtajemniczenia (bo przecie\u017c pocz\u0105tkuj\u0105cym wszyscy chcemy by\u0107 tylko na pocz\u0105tku) – struktura sama staje si\u0119 tworzywem. Trzymanie si\u0119 „pod linijk\u0119” i „na krech\u0119” wytycznych warsztatowych to przepis na pisanie rzeczy schematycznych i przewidywalnych do b\u00f3lu. Pami\u0119tam, jak bolesnym do\u015bwiadczeniem by\u0142o dla mnie uwi\u0119zienie na sali kinowej (by\u0142em w towarzystwie) w trakcie emisji filmu, kt\u00f3ry realizowa\u0142 wypraw\u0119 bohatera Christophera Voglera<\/em> tak dos\u0142ownie, \u017ce nie da\u0142o si\u0119 ogl\u0105da\u0107. Pewn\u0105 ulg\u0119 przynios\u0142a mi zmiana sposobu ogl\u0105dania \u2013 ze \u015bledzenia historii do przewidywania rozwi\u0105za\u0144 warsztatowych. Przesta\u0142em si\u0119 nudzi\u0107, ale ta zabawa mia\u0142a gorzki posmak – wyszed\u0142em z kina z poczuciem, \u017ce jednak nie o to w tym chodzi.<\/p>\n Z tego do\u015bwiadczenia wyci\u0105gn\u0105\u0142em wniosek, \u017ce struktura powinna by\u0107 tym dla filmu, czym kr\u0119gos\u0142up dla cia\u0142a, d\u017awiga\u0107 opowie\u015b\u0107, ale w spos\u00f3b niewidoczny dla oka<\/strong>.<\/p>\n Wielk\u0105 obietnic\u0105 studiowania wszelkiego rodzaju struktur jest to, \u017ce dopiero po ich dobrym poznaniu mo\u017cna je tw\u00f3rczo (co oznacza przede wszystkim \u015bwiadomie) przekracza\u0107.<\/p>\n Coyne<\/em> wyr\u00f3\u017cnia siedem podstawowych kryteri\u00f3w definiuj\u0105cych Struktur\u0119:<\/p>\n – Liniowo\u015b\u0107 akcji (1) i zale\u017cno\u015b\u0107 przyczynowo skutkowa (2)<\/p>\n – Realizm (3)<\/p>\n – Rodzaj dominuj\u0105cych konflikt\u00f3w (4)<\/p>\n – Rodzaj (5) i aktywno\u015b\u0107 (6) protagonisty<\/p>\n – Spos\u00f3b rozwi\u0105zania \/ zako\u0144czenia historii (7)<\/p>\n Wed\u0142ug\u00a0Coyne\u2019a<\/em> ka\u017cda opowie\u015b\u0107 lokuje si\u0119 gdzie\u015b na odcinku pomi\u0119dzy trzema punktami: Mini-plot (pocz\u0105tkowy), Arch-plot (\u015brodkowy) i Anti-plot (ko\u0144cowy). Coyne<\/em> uwa\u017ca, \u017ce istnieje \u015bcis\u0142y zwi\u0105zek mi\u0119dzy tymi punktami, a potencja\u0142em na sukces komercyjny, kt\u00f3ry przedstawia poni\u017csza krzywa dzwonowa (za Shawn’em Coyne’m):<\/em> Arch-plot ma statystycznie szanse na najwi\u0119ksz\u0105 widowni\u0119, a czym bardziej film „pod\u0105\u017ca” w kierunku Mini-plot lub Anti-Plot, tym bardziej staje si\u0119 kinem dla koneser\u00f3w.<\/p>\n Ciekawostka, bo chwil\u0119 p\u00f3\u017aniej w moich oczach Coyne<\/em> sam siebie postawi\u0142 w trudnej sytuacji podaj\u0105c reprezentatywnych przedstawicieli dla ka\u017cdego z tych typ\u00f3w:<\/p>\n Arch-Plot: „Sprawa Kramer\u00f3w”<\/em><\/p>\n Mini-plot: „Pulp Fiction”<\/em> (!?)<\/p>\n Anti-Plot: „Czekaj\u0105c na Godota”<\/em><\/p>\n Aczkolwiek nie szuka\u0142bym sensacji, po prostu arcydzie\u0142a, a dla mnie „Pulp Fiction<\/em>” jest arcydzie\u0142em, wy\u0142amuj\u0105 si\u0119 z jakichkolwiek prawide\u0142 i krzywych dzwonowych dla ogl\u0105dalno\u015bci… W statystycznym uj\u0119ciu prawid\u0142owo\u015b\u0107 wci\u0105\u017c ma zastosowanie.<\/p>\n R\u00f3\u017cnica pomi\u0119dzy Mini-plot i Arch-plot jest ilo\u015bciowa<\/strong>. Obie struktury maj\u0105 te same elementy, ale o r\u00f3\u017cnej intensywno\u015bci. Na przyk\u0142ad czym bardziej protagonista jest aktywny, tym bardziej film przesuwa si\u0119 w kierunku Arch-plot. Pasywny protagonista, to podr\u00f3\u017c w kierunku Mini-plot.<\/p>\n Oto pe\u0142na skala:<\/p>\n W przypadku Anti-plot r\u00f3\u017cnica mi\u0119dzy t\u0105 struktur\u0105 a Arch-plot jest jako\u015bciowa<\/strong>. Po co w og\u00f3le ma by\u0107 jakikolwiek protagonista? I po co w og\u00f3le ma by\u0107 zdefiniowana jakakolwiek rzeczywisto\u015b\u0107. Bohaterzy mog\u0105 na przyk\u0142ad siedzie\u0107 w ciemnym NIC z jedn\u0105 pal\u0105c\u0105 si\u0119, ale nie spalaj\u0105c\u0105 zapa\u0142k\u0105 w d\u0142oni, nie wiedzie\u0107, gdzie s\u0105, w niebie, piekle, czy w og\u00f3le \u017cyj\u0105, bo mo\u017ce nie \u017cyj\u0105, nie wiedzie\u0107 sk\u0105d si\u0119 tu znale\u017ali i na co czekaj\u0105. Okazuje si\u0119, \u017ce niekt\u00f3re tematy mo\u017cna opowiedzie\u0107 tylko takimi \u015brodkami. W szczeg\u00f3lno\u015bci dotyczy to np. absurdu lub egzystencjalizmu.<\/p>\n Nie wiem, jak wiele film\u00f3w powstaje w tej strukturze. Intuicja mi podpowiada, \u017ce najbardziej odnajduje si\u0119 w niej wsp\u00f3\u0142czesny teatr (co by by\u0142o potwierdzeniem twierdze\u0144 Coyne’a<\/em> na temat ogl\u0105dalno\u015bci).<\/p>\n Natomiast moja ma\u0142\u017conka wysz\u0142a z kina zachwycona. I cho\u0107by tylko z tego powodu by\u0142a dla mnie cennym towarzyszem tej kinowej eskapady. Ciekawi\u0142a mnie istota r\u00f3\u017cnicy w odbiorze mi\u0119dzy nami. Na pewno Iwona ogl\u0105da\u0142a ten film inaczej. Trauma Wo\u0142ynia jest jej traum\u0105 rodzinn\u0105. Sp\u0119dzi\u0142a niezliczon\u0105 liczb\u0119 godzin na badanie los\u00f3w cz\u0142onk\u00f3w swojej rodziny na tym terenie i w tamtym okresie. I ta bierno\u015b\u0107 Zosi, ten stan osaczenia, utraty nadziei, braku wp\u0142ywu na cokolwiek w przypadku mojej \u017cony bardzo silnie rezonowa\u0142. W jej przypadku Smarzowski<\/em> trafi\u0142 w dziesi\u0105tk\u0119.<\/p>\n Tylko jak to wszystko pogodzi\u0107? Moje znu\u017cenie akcj\u0105 by\u0142o prawdziwe, zalecenie, \u017ce protagonista powinien by\u0107 aktywny, te\u017c jest prawdziwe, pasywno\u015b\u0107 Zosi nie ulega w\u0105tpliwo\u015bci tak jak i zachwyt mojej \u017cony filmem.<\/strong> M\u00f3g\u0142bym poprzesta\u0107 na uog\u00f3lnionej konstatacji na temat r\u00f3\u017cnic w gustach. No ale skoro gusta maj\u0105 by\u0107 kryterium, kt\u00f3rym powinienem si\u0119 kierowa\u0107 w mojej pracy, wszelkie uog\u00f3lnienia s\u0105 niewystarczaj\u0105ce. I Coyne<\/em> dostarczy\u0142 mi bardziej precyzyjnego j\u0119zyka do opisu sytuacji. Dzi\u015b zamiast powiedzie\u0107, \u017ce Smarzowski<\/em> napisa\u0142 s\u0142aby scenariusz, jestem bardziej sk\u0142onny uzna\u0107, \u017ce zdecydowa\u0142 si\u0119 na schemat mini-plot po\u015bwi\u0119caj\u0105c hollywoodzko\u015b\u0107 obrazu na rzecz wi\u0119kszej wierno\u015bci psychologicznej. Istotna tu jest \u015bwiadomo\u015b\u0107 „po co” odchodzi si\u0119 od schematu. Reakcja mojej ma\u0142\u017conki sugeruje, \u017ce to si\u0119 Smarzowskiemu nie przydarzy\u0142o, ale by\u0142o \u015bwiadomym wyborem artystycznym (Czy tak by\u0142o na pewno, pewnie wie on sam \u2013 poszlaki \u015bwiadcz\u0105 na jego korzy\u015b\u0107).<\/p>\n <\/p>\n Coyne<\/em> w swojej pracy przywo\u0142uje stosowany przez scenarzyst\u00f3w podzia\u0142 historii na dwie linie fabularne, „A” i „B”. Linia „A” <\/strong>jest ci\u0105giem wydarze\u0144 w historii powi\u0105zanych z d\u0105\u017ceniem bohatera do cel\u00f3w, kt\u00f3re sobie stawia w spos\u00f3b \u015bwiadomy, tego czego w jawny spos\u00f3b CHCE<\/strong>. („Storyline A is the external Story to achieve the conscious object of desire.”). Linia „B”<\/strong> natomiast jest ci\u0105giem wydarze\u0144, kt\u00f3re zwi\u0105zane s\u0105 z osi\u0105gni\u0119ciem pod\u015bwiadomych cel\u00f3w, tego co bohater POTRZEBUJE<\/strong> („Storyline B is the internal Story to achieve the subconscious object of desire.”). Coyne<\/em> podaje taki oto przyk\u0142ad, aby zobrazowa\u0107 r\u00f3\u017cnic\u0119: „by\u0107 mo\u017ce (bohater) chce<\/u> zatrzyma\u0107 obcych przed zniszczeniem Ziemi (cel \u015bwiadomy), ale tak naprawd\u0119 podejmuj\u0105c si\u0119 tej misji potrzebuje<\/u>\u00a0udowodni\u0107 swojej rodzinie, \u017ce jest wart ich mi\u0142o\u015bci (cel pod\u015bwiadomy)”.<\/p>\n Powy\u017csze sk\u0142ania Coyne’a<\/em> do trzech wa\u017cnych deklaracji:<\/p>\n – wyznaczenia pierwszego fundamentalnego zadania<\/strong>: Pierwszym zadaniem, kt\u00f3re stoi przed ka\u017cdym autorem w roli edytora swojego w\u0142asnego utworu, jest precyzyjne okre\u015blenie, czego g\u0142\u00f3wni bohaterowie chc\u0105, oraz czego potrzebuj\u0105 („So obviously, the first job you have as your own editor is to specify exactly what your lead character(s) want and what they need.”)<\/p>\n – wskaz\u00f3wki, jak radzi\u0107 sobie z blokadami<\/strong>: zawsze, gdy utkniesz ze swoj\u0105 opowie\u015bci\u0105… wr\u00f3\u0107 do podstaw, tzn. do pytania o \u015bwiadome i pod\u015bwiadome cele i pragnienia bohater\u00f3w („Whenever you get stuck telling your Story… go back to the foundation… the quest for conscious external and subconscious internal objects of desire.”)<\/p>\n – z\u0142o\u017cenia wa\u017cnej obietnicy<\/strong>: Skupienie si\u0119 na d\u0105\u017ceniu bohatera do osi\u0105gni\u0119cia celu jego pragnie\u0144 ma moc rekompensaty niemal ka\u017cdej innej niedoskona\u0142o\u015bci w historii („Big takeaway: Focusing on the struggle to get objects of desire will make up for almost every other kind of Story misstep.”)<\/p>\n Uczestniczy\u0142em (jako widz) w dw\u00f3ch Targach Tw\u00f3rczo\u015bci prowadzonych przez Macieja \u015alesickiego<\/em> w ramach Script Fiesty, w 2018 i 2019 roku. Zwr\u00f3ci\u0142o moj\u0105 uwag\u0119, \u017ce dos\u0142ownie ka\u017cde konsultacje prowadz\u0105cy podsumowywa\u0142 jedn\u0105 i t\u0105 sam\u0105 wskaz\u00f3wk\u0105, \u017ce dobra historia potrzebuje jedynie dw\u00f3ch rzeczy: bohatera i celu, do kt\u00f3rego d\u0105\u017cy. A na ostatnich \u015alesicki<\/em> jeszcze podsumowa\u0142, \u017ce m\u00f3wi to samo od kilkunastu lat.<\/p>\n Znamienne dla mnie jest, \u017ce dos\u0142ownie we wszystkich zg\u0142oszonych scenariuszach ta uwaga mia\u0142a zastosowanie. To jest pierwsze spostrze\u017cenie.<\/p>\n Drugie: \u017ce panowie, Coyne<\/em> i \u015alesicki<\/em>, m\u00f3wi\u0105 jednym g\u0142osem (i obaj uwa\u017caj\u0105 to za rzecz fundamentaln\u0105).<\/p>\n Nie wiem, na czym polega trudno\u015b\u0107 w stosowaniu tej wydawa\u0142oby si\u0119 niezbyt z\u0142o\u017conej zasady przez polskich scenarzyst\u00f3w – ale plan na stanie si\u0119 wyr\u00f3\u017cniaj\u0105cym scenarzyst\u0105 wydaje si\u0119 prosty: wystarczy potraktowa\u0107 j\u0105 powa\u017cnie i sprawdzi\u0107, co si\u0119 stanie. Podobno w\u015br\u00f3d \u015blepc\u00f3w jednooki zostaje kr\u00f3lem…<\/p>\n Coyne<\/em> nie przypisuje sobie autorstwa koncepcji dw\u00f3ch linii fabularnych. Przeciwnie, pisze o zapo\u017cyczeniu tego podej\u015bcia ze \u015bwiata scenarzyst\u00f3w. Czytelnikom Lindy Aronson<\/em> pewnie od razu skojarzy si\u0119 to z lini\u0105 akcji i lini\u0105 relacji, kt\u00f3r\u0105 opisuje w swojej pracy: \u201eScenariusz na miar\u0119 XXI wieku\u201d<\/em>.<\/p>\n Linda r\u00f3wnie\u017c nie przedstawia siebie, jako autorki pomys\u0142u. Powo\u0142uje si\u0119 na innego giganta: Lind\u0119 Seger<\/em> i jej ksi\u0105\u017ck\u0119: „Making a Good Script Great”<\/em>.<\/p>\n Mimo oczywistej analogii, Coyne<\/em> i Linda<\/em> jednak formalnie pisz\u0105 o czym\u015b troch\u0119 innym. Linia relacji, to nie jest to samo, co d\u0105\u017cenie w celu zaspokojenia nie\u015bwiadomych d\u0105\u017ce\u0144…<\/p>\n Formalnie, bo nie uda\u0142o mi si\u0119 znale\u017a\u0107 \u017cadnego wiarygodnego i chocia\u017c troch\u0119 niezwyk\u0142ego przyk\u0142adu, kt\u00f3ry by t\u0119 r\u00f3\u017cnic\u0119 wydobywa\u0142. Ka\u017cde znacz\u0105ce nie\u015bwiadome pragnienie bohatera za ka\u017cdym razem redukowa\u0142o mi si\u0119 do jakiej\u015b relacji (cho\u0107by z samym z sob\u0105). Mo\u017ce w \u015bwiecie robot\u00f3w by\u0142oby inaczej, ale jeste\u015bmy lud\u017ami… I w tym sensie uj\u0119cie Lindy<\/em> bardziej mi si\u0119 podoba, gdy\u017c jest konkretniejsze.<\/p>\n Coyne<\/em> stawia znak r\u00f3wno\u015bci pomi\u0119dzy koncepcj\u0105 podzia\u0142u na Lini\u0119 A i B oraz swojej I to jest trzecie, r\u00f3wnowa\u017cne podej\u015bcie do tematu. Na szcz\u0119\u015bcie nie trzeba wybiera\u0107 „jednego s\u0142usznego” – ka\u017cde z nich mo\u017ce okaza\u0107 si\u0119 przydatne. To jak patrzenie z trzech r\u00f3\u017cnych punkt\u00f3w na to samo.<\/p>\n Koncepcja Coyne’a<\/em> w zakresie gatunku wydaje si\u0119 sp\u00f3jna i elegancka. Do tej pory nie spotka\u0142em si\u0119 z tak wnikliwym i szczeg\u00f3\u0142owym rozpisaniem tego terminu na cz\u0119\u015bci pierwsze. Wszystkie pi\u0119\u0107 wymiar\u00f3w uwzgl\u0119dnionych w koniczynie wydaje mi si\u0119 wyczerpywa\u0107 temat. Podoba mi si\u0119 r\u00f3wnie\u017c pog\u0142\u0119bienie (i po\u0142\u0105czenie ze schematami gatunkowymi) linii narracyjnych (A, B, czy te\u017c akcji i relacji). To s\u0105 rzeczy, kt\u00f3re ze mn\u0105 zostan\u0105 na d\u0142u\u017cej i kt\u00f3re postanowi\u0142em w\u0142\u0105czy\u0107 do swojej praktyki scenarzysty<\/strong>.<\/p>\n![\"\"](\"https:\/\/i1.wp.com\/przygodyscenarzysty.pl\/wp-content\/uploads\/2019\/04\/Story-Grid.png?resize=302%2C412&ssl=1\")
<\/p>\n\n
Wprowadzenie do gatunku<\/h2>\n
![\"\"](\"https:\/\/i2.wp.com\/przygodyscenarzysty.pl\/wp-content\/uploads\/2019\/04\/Thelma.png?resize=515%2C299&ssl=1\")
<\/p>\nGatunek wed\u0142ug Coyne’a<\/h2>\n
![\"\"](\"https:\/\/i2.wp.com\/przygodyscenarzysty.pl\/wp-content\/uploads\/2019\/04\/Schemat.png?resize=499%2C666&ssl=1\")
<\/p>\n\n
![\"\"](\"https:\/\/i1.wp.com\/przygodyscenarzysty.pl\/wp-content\/uploads\/2019\/04\/BB2.jpg?resize=301%2C452&ssl=1\")
<\/p>\n\n
Struktura: Mini-plot, Arch-plot, Anti-plot<\/h2>\n
![\"\"](\"https:\/\/i1.wp.com\/przygodyscenarzysty.pl\/wp-content\/uploads\/2019\/04\/wykres.png?resize=474%2C267&ssl=1\")
<\/p>\n\n\n
\n Mini-plot<\/strong><\/td>\n Arch-plot<\/strong><\/td>\n<\/tr>\n \n Niska zale\u017cno\u015b\u0107 przyczynowo-skutkowa pomi\u0119dzy wydarzeniami<\/td>\n Wysoka zale\u017cno\u015b\u0107 przyczynowo-skutkowa pomi\u0119dzy wydarzeniami<\/td>\n<\/tr>\n \n Niesp\u00f3jna rzeczywisto\u015b\u0107<\/td>\n Sp\u00f3jna rzeczywisto\u015b\u0107<\/td>\n<\/tr>\n \n Czas nielinearny<\/td>\n Czas linearny<\/td>\n<\/tr>\n \n Przewaga konflikt\u00f3w wewn\u0119trznych<\/td>\n Przewaga konflikt\u00f3w zewn\u0119trznych<\/td>\n<\/tr>\n \n Multi-protagonista<\/td>\n Pojedynczy protagonista<\/td>\n<\/tr>\n \n Pasywny protagonista<\/td>\n Aktywny protagonista<\/td>\n<\/tr>\n \n Otwarte zako\u0144czenie<\/td>\n Jednoznaczne zako\u0144czenie<\/td>\n<\/tr>\n<\/tbody>\n<\/table>\n ![\"\"](\"https:\/\/i1.wp.com\/przygodyscenarzysty.pl\/wp-content\/uploads\/2019\/04\/Wo?_yn?_-6.jpg?resize=458%2C258&ssl=1\")
Pozornie brzmi to, jak czysta teoria, ale pozwoli\u0142a mi rozstrzygn\u0105\u0107 nurtuj\u0105c\u0105 mnie praktyczn\u0105 kwesti\u0119. Oto ona. Wybra\u0142em si\u0119 z ma\u0142\u017conk\u0105 lat temu kilka na „Wo\u0142y\u0144”<\/em>. I tak jak bardzo ceni\u0119 tw\u00f3rczo\u015b\u0107 Wojciecha Smarzowskiego<\/em>, tak ten film mnie znu\u017cy\u0142. I co wi\u0119cej, potrafi\u0119 nazwa\u0107 pow\u00f3d: bierna protagonistka. G\u0142\u00f3wnej bohaterce, Zosi, ta historia si\u0119 przydarza, jest jak li\u015b\u0107 rzucony w \u015brodek huraganu. A zawsze, gdy w trakcie filmu \u0142api\u0119 si\u0119 na analizowaniu struktury, oznacza to, \u017ce nie jest dobrze… Tak wi\u0119c nie by\u0142o dobrze.<\/p>\nWewn\u0119trzny i Zewn\u0119trzny Schemat (External Content Genre i Internal Content Genre)<\/h2>\n
![\"\"](\"https:\/\/i0.wp.com\/przygodyscenarzysty.pl\/wp-content\/uploads\/2019\/04\/ScenXXI.jpeg?resize=225%2C300&ssl=1\")
<\/p>\n![\"\"](\"https:\/\/i1.wp.com\/przygodyscenarzysty.pl\/wp-content\/uploads\/2019\/04\/Seger.jpg?resize=193%2C300&ssl=1\")
koncepcji Schemat\u00f3w<\/strong> (Content Genre, oba listki na godzinie dwunastej w koniczynie): „(linie A i B) To jest po prostu inny spos\u00f3b patrzenia na Zewn\u0119trzny i Wewn\u0119trzny Schemat opowie\u015bci” – twierdzi.<\/p>\n